Thế giới tư tưởng là một rừng rậm. Mỗi học thuyết là một tán cây, mỗi triết gia là một lối mòn. Nhưng nếu không có bản đồ, bạn sẽ lạc. Trang này giúp bạn nhìn toàn cảnh – từ duy vật đến duy tâm, từ thần học đến hiện sinh, từ phương Đông đến phương Tây – như một bản đồ địa lý của trí tuệ nhân loại.
Một bản đồ tư duy xuyên suốt chiều sâu nhân loại
Nếu trí tuệ nhân loại là một cánh rừng rộng lớn, thì mỗi trường phái tư tưởng là một lối đi. Có những lối mòn từ thời cổ đại, được khai phá bởi những bậc hiền triết đầu tiên. Có những con đường băng ngang những triết lý vĩ đại phương Đông – phương Tây. Và cũng có những lối rẽ hiện đại, sinh ra từ khủng hoảng và tiến bộ.
Từ thời cổ đại, thế giới tư tưởng đã phân thành hai dòng chính:
Duy vật: cho rằng vật chất là cái có trước, là nền tảng của mọi hiện tượng tâm lý và xã hội. Các nhà duy vật tìm quy luật trong thế giới khách quan.
Duy tâm: xem ý thức, tinh thần, hoặc một bản thể phi vật chất là gốc rễ của mọi hiện hữu. Họ quan tâm đến tâm linh, niềm tin, đạo đức và thế giới bên trong.
Từ hai dòng này, nhiều nhánh tư tưởng khác đã phát triển:
Thần học đặt câu hỏi về sự hiện diện của Thượng đế và mục đích con người.
Hiện sinh đặt con người vào khoảng trống – không có sẵn ý nghĩa, buộc phải tự tạo ra ý nghĩa sống cho mình.
Chủ nghĩa hoài nghi phá vỡ các cấu trúc niềm tin, nghi ngờ cả tri thức lẫn giá trị.
Thực dụng lại chọn sống theo những gì có hiệu quả, coi tri thức là công cụ để hành động.
Phương Đông, với cội rễ nội tâm và trực giác, tìm thấy đạo lý qua thiền, tĩnh lặng và hòa hợp với tự nhiên. Phương Tây, thiên về lý tính và hệ thống, phát triển triết học qua lập luận, phản biện, và khoa học.
Dù xuất phát từ những nền văn hóa, niềm tin và nhu cầu khác nhau, các trường phái này đều có một điểm chung: chúng là nỗ lực của con người nhằm lý giải sự tồn tại. Không có trường phái nào là toàn diện, nhưng khi được nhìn như một bản đồ – mỗi trường phái là một mảnh ghép – ta sẽ thấy rõ bức tranh tư tưởng của nhân loại.
Trang này là bản đồ đầu tiên – không để chọn phe, mà để hiểu tổng thể. Để nếu bạn đi sâu vào một nhánh nào đó, bạn vẫn biết mình đang đứng ở đâu trong khu rừng của trí tuệ nhân loại.