Giải thích bản chất của thế giới quan như một hệ thống ẩn sau mọi nhận thức, quyết định và cảm xúc của con người. Như chiếc gương định hình sự phản chiếu, thế giới quan khiến hai người nhìn một việc mà nhận ra hai thế giới.
Hai người cùng đứng trước một biến cố – một người thấy đó là cơ hội, người kia lại thấy đó là tai họa. Cùng đọc một cuốn sách – người này xúc động đến rơi nước mắt, người kia lại thấy nhàm chán và vô vị. Cùng sống một hoàn cảnh – người này kiên cường, người kia buông xuôi.
Vấn đề không nằm ở sự việc. Vấn đề nằm ở cách họ nhìn sự việc đó. Và cái “cách nhìn” ấy không phải do tình cờ, mà được định hình từ thế giới quan của mỗi người.
Thế giới quan là kính lọc vô hình nằm giữa thực tại và ý thức. Nó không chỉ làm biến dạng sự thật, mà còn định hình luôn cảm xúc, quyết định và số phận của bạn.
Nó không nằm trên giấy, không hiện thành câu chữ, không hô khẩu hiệu. Nó nằm trong phản xạ và trực cảm của bạn: bạn né tránh điều gì, bạn ngưỡng mộ ai, bạn thấy điều gì là “bình thường” và điều gì là “không thể chấp nhận”.
Nếu bạn tin rằng “cuộc đời là một cuộc chiến”, thì bạn sẽ luôn cảnh giác, tranh đấu, và phòng vệ. Nếu bạn tin rằng “con người vốn ích kỷ”, bạn sẽ không dám mở lòng. Nếu bạn tin rằng “mọi chuyện đều có lý do”, bạn sẽ có xu hướng chịu đựng và chờ đợi sự sắp đặt.
Những niềm tin đó không xuất hiện dưới dạng lý luận, mà như một hệ thống vận hành âm thầm – giống như hệ điều hành chạy dưới nền máy tính, không hiện ra nhưng điều khiển toàn bộ hành vi.
Khi bạn nói rằng “tôi chỉ sống theo cảm xúc”, tức là bạn đã sống theo một thế giới quan cảm tính. Khi bạn bảo “ai đúng thì tôi nghe theo”, tức là bạn đang chọn thế giới quan logic. Khi bạn nói “mọi sự là vô thường”, bạn đã tiếp nhận thế giới quan Phật học.
Thế giới quan không chừa ai ra, dù là nhà sư hay nhà khoa học, người dân thường hay chính khách. Khác biệt chỉ nằm ở chỗ:
Người tỉnh thức biết mình đang nhìn qua một chiếc kính nào, và có thể tháo ra – thay đổi – làm mới.
Người vô thức bám vào chiếc kính đó như thể nó là con mắt thật.
Vì nếu không nhận ra, bạn sẽ tưởng đó là thế giới thật. Và khi đó, bạn sẽ:
Tự đánh mất khả năng lựa chọn
Bị dẫn dắt bởi những định kiến vô thức
Đánh giá người khác sai, hành động sai, và đau khổ không rõ lý do
Ngược lại, khi bạn nhận ra thế giới quan của mình, bạn có thể:
Đặt câu hỏi lại những điều mình từng tin là “chân lý”
Chọn thay đổi cách nhìn mà không cần đổi hoàn cảnh
Bắt đầu sống với chủ đích, chứ không phải chỉ theo quán tính
Đừng vội phán xét đúng sai, hay hay dở. Hãy tạm dừng, hít sâu, và hỏi:
“Tôi đang nhìn chuyện này bằng lăng kính nào?”
“Tấm gương nào đang phản chiếu thế giới trước mắt tôi?”
“Có khi nào tôi đang nhầm ánh sáng với màn sương?”
Bởi bạn không thể thay đổi thế giới, nếu bạn không thay đổi được cách bạn nhìn nó.
“Thế giới không thực sự là một thứ gì đó ở ngoài kia.
Nó là phản chiếu của cách bạn đã chọn để tồn tại.”
— Thegioiquan.com