Chúng ta được dạy rằng: “Ai cố gắng thì sẽ thành công”.
Nhưng càng trưởng thành, càng nhiều người vỡ ra:
Thực tế không vận hành đơn giản theo công thức “cố gắng = thành công”.
Có người sinh ra đã ở tầng cao: đầy đủ nguồn lực, quan hệ, vị thế.
Có người dù cố mấy cũng chật vật mãi không lên nổi, không phải vì kém – mà vì đang ở trong một cấu trúc không cho phép lên.
Mỗi xã hội, dù dân chủ hay độc tài, đều ngầm tồn tại một cấu trúc phân tầng:
Tầng trên: Nắm quyền lực, vốn, cơ hội, kết nối.
Tầng giữa: Làm việc chăm chỉ, giữ trật tự, nuôi hy vọng được “lên cao”.
Tầng dưới: Sống với ít lựa chọn, ít tiếng nói, và bị đổ lỗi vì "thiếu cố gắng".
Đáng nói nhất: sự phân tầng này không chỉ dựa vào tài năng, mà còn vào di sản vô hình như dòng họ, xuất thân, giới tính, địa phương, hay màu da.
Trong khi người bình thường học cách “viết CV, phỏng vấn, tích lũy kinh nghiệm”, thì tầng lớp đặc quyền đã:
Có sẵn người giới thiệu
Sở hữu tài nguyên thông tin trước khi được công khai
Thậm chí tạo ra luật chơi để người khác phải gắng gượng trong sân của họ
Điều nguy hiểm là: tầng lớp ưu thế không bao giờ thừa nhận sự tồn tại của chính họ.
Họ bảo: “Chúng tôi cũng từng nghèo”, nhưng không nói nghèo trong điều kiện có bảo hiểm xã hội, có cha mẹ hiểu luật, có tài khoản ngân hàng.
Mỗi năm, hàng loạt nhân vật được tung hô vì “vượt khó thành công” – như bằng chứng cho việc "ai cũng có thể làm được".
Nhưng truyền thông ít nói đến:
Hàng triệu người khác cũng nỗ lực y chang nhưng không thành công.
Những người thành công đó có điểm tựa vô hình mà người thường không có.
Đó là lý do vì sao hệ thống phân tầng càng lúc càng tinh vi: nó khiến người dưới không nổi loạn, vì vẫn tin rằng một ngày sẽ vươn lên.
Tỉnh táo nhận diện hệ thống: biết rõ ta đang ở tầng nào, luật chơi nào đang chi phối
Không ảo tưởng về công bằng tuyệt đối – thay vào đó, xây dựng bản lĩnh thích ứng
Liên kết chiều ngang: không đơn độc leo thang mà tạo cộng đồng cùng nâng nhau
Đầu tư vào những kỹ năng không bị kiểm soát bởi hệ thống phân tầng: trí tuệ, nội tâm, khả năng học sâu – những thứ không ai lấy đi được
“Không phải ai sinh ra ở tầng dưới cũng bị chôn vùi ở đó. Nhưng nếu không hiểu cấu trúc tầng lớp, bạn sẽ chỉ biết trách mình khi mọi cánh cửa đều đóng.”
Thế giới không chỉ có thang máy công cộng.
Còn có thang riêng – khóa mật khẩu – chỉ vài người được dùng.
Muốn không bị mắc kẹt dưới chân tháp, phải biết tự thiết kế lối đi cho mình, hoặc định nghĩa lại đỉnh cao của chính mình.
🧭 “Công bằng không tự có. Người ở tầng dưới cần chiến lược, không chỉ nghị lực.”
— TheGioiQuan.com