Một bên là đấu tranh giai cấp, một bên là siêu nhân vượt đạo đức cũ. Cả hai đều kêu gọi con người làm chủ số phận, nhưng đi theo hai hướng hoàn toàn khác.
Thế kỷ 19 là một thời đại đầy biến động: cách mạng công nghiệp, chiến tranh, áp bức thuộc địa, chia rẽ giàu nghèo. Trong bối cảnh đó, hai trong số những bộ óc triết học vĩ đại nhất phương Tây đã xuất hiện với hai hướng nhìn đối lập nhưng cùng mang một tinh thần:
“Con người phải đứng lên để giành lại phẩm giá.”
Karl Marx hướng đến việc giải phóng con người khỏi gông xiềng kinh tế – xã hội
Friedrich Nietzsche lại đi sâu vào giải phóng nội tâm – vượt khỏi chuẩn mực đạo đức đã lỗi thời
Cả hai không bàn chuyện Thượng Đế – mà đều xoáy vào quyền lực nội sinh của con người.
Marx tin rằng bản chất con người bị bóp méo bởi chế độ tư bản, nơi mà một số người sở hữu tư liệu sản xuất, còn đa số bị tha hóa thành công cụ lao động.
Sức mạnh, theo Marx, đến từ sự liên kết – từ tầng lớp bị trị đoàn kết đứng lên thay đổi xã hội.
Ông gọi đó là cách mạng vô sản
Ông tin rằng lịch sử là lịch sử đấu tranh giai cấp
Và sự giải phóng con người chỉ xảy ra khi con người làm chủ được lao động và sản phẩm của chính mình
Sức mạnh con người ở đây không nằm ở cá nhân xuất chúng, mà ở tập thể có ý thức về chính mình.
Trái với Marx, Nietzsche không tin vào đám đông.
Ông cho rằng phần lớn con người sống như kẻ nô lệ tinh thần – tuân thủ những luân lý do tôn giáo và xã hội áp đặt. Những giá trị như “khiêm nhường”, “phục tùng”, “vị tha”... theo ông, chỉ là mặt nạ che giấu sự yếu đuối.
Nietzsche kêu gọi một cuộc nổi loạn tinh thần, khơi dậy “ý chí quyền lực” – sức mạnh nội tại để:
Tự xác lập giá trị sống
Tự thiết kế định mệnh bản thân
Trở thành “Siêu nhân” (Übermensch) – người vượt khỏi đám đông, tự do cả về tư tưởng lẫn hành động.
Marx tin rằng sức mạnh con người đến từ tập thể – thông qua đấu tranh giai cấp
Nietzsche lại cho rằng chỉ cá nhân mạnh mẽ, vượt lên khuôn mẫu mới thật sự giải phóng được mình
Một bên hướng ngoại – cải tạo xã hội
Một bên hướng nội – cải tạo chính mình
Nhưng nếu nhìn sâu, cả hai đều cùng đặt một câu hỏi:
“Con người có thể thay đổi số phận của mình không?”
Và câu trả lời là: Có. Nhưng mỗi người phải chọn con đường của mình.
“Hãy làm cách mạng để tự do khỏi kẻ thống trị.” – Marx
“Hãy làm cách mạng để tự do khỏi chính mình hôm qua.” – Nietzsche